II. Abdülhamid devrinde öğrencilik yıllarında başladığı gazeteciliği Yeni Gün gazetesini ve akabinde Cumhuriyet gazetesini çıkararak ömür uzunluğu sürdüren Yunus Nadi’nin, o devirde verdiği çabaları, eşi Nazime Nadi’nin bu süreçteki katkılarını, torunu muharrir ve gazeteci Emine Uşaklıgil anlattı. Aile mektuplarından 3 nesli ele alan Uşaklıgil’in çalışmalarını, Cumhuriyet gazetesi müellifi Şükran Soner, “Emine Uşaklıgil’den Yunus Nadi’den Eşine mektuplar” başlıklı yazısında anlattı. Soner, “Yunus Nadi’nin ailesine çok düşkün, eşine çok âşık, yaptığı toplumsal işlerin akılcı, ihtimamlı gereklilikleri içinde, her şartta ailesine dönük sorumluklarını eksiksiz yapmak için çabalamış olmasına hürmetle yaklaşmış.” dedi. İşte yazının tamamı:
“Cumhuriyet okurları Nazime Nadi’yi, Cumhuriyet ailesinde, kimliğine duyulan hürmetin karşılığı “Büyük Hanım” olarak bilinmesini sorguladığımızda, benim için de geçerli kimliği, soğukkanlılığının canlı yansıması, işgalci askerlerin yakalamak için yaptıkları mesken baskınında üstüne oturduğu sandıkla bağdaştırabilirler. Meğer Emine Uşaklıgil’in paylaştığı tanıklıklar sonrasında öğrendiğim daha da etkileyici bir anı paylaşmak isterim.
Yunus Nadi tedavi için gittiği yurtdışında hayatını yitirince, Nazime Nadi, ailesinin tüm bireylerini bir ortaya getirerek, acı haberi duyurduktan çabucak sonrasında, eşinin vasiyetine nazaran Cumhuriyet gazetesinin sorumluluğunu, Az Nadi ile Doğan Nadi’ye bıraktığını, kendisine de gazetenin idare sorumluluğunu yüklediğini açıklamış. 12 Mart sürecinde, Cumhuriyet gazetesi ailesi içinden gelen, Ender Nadi’ye dönük operasyonda, yüz yüze hiç gelmemiş olarak, nasıl dirençli, dik durduğunu, gazetenin yaşamasında oluşabilecek engellemelere nazaran, eşinden aldığı sorumlulukları titizlikle yürütmüş olduğunu, lakin artık kavrayabildiğimi de paylaşmak isterim.
Emine Uşaklıgil, çok uzun yıllar üzerinde çalışarak, alanlarının uzmanı üç şahısla birden paylaşarak oluşturduğu kitabının kapağında, periyoda ait çok manalı birkaç fotoğrafı birden paylaştıktan sonra “Düşmanı yendik Nazime!” muştusunu paylaşmayı seçmiş. Annesi Leyla Uşaklıgil’in evvelden duyuramadan kendisine bıraktığı anılar içinden sonrasında keşfettiği, en sıcak gelişmelerin yaşandığı en manalı yılların, 1914-1934 yıllarına ilişkin mektuplar, periyodun yılları içinde, Yunus Nadi’nin üstlendiği misyonlar, yayınlarını yaptığı gazetelerin örnekleri, içeriklerini de kapsıyor olarak paylaşılmış.
***
Ailenin yakından tanıdığım başka bireyleri de içinde olmak üzere Emine Uşaklıgil’in de çok konuşmak yerine çok iş yapmaya çalışanlar ortasında olmayı seçtiğinin de altını çizmeliyim. Bana sorarsanız, gazete yaşatabilmenin birinci sorumluluğu kağıdın kıymetini bilenler ortasında olarak, kitabında da çok az sayfaya, çok fazla bilgi paylaşımını aktarmayı da seçmiş. Samimiyetle kelama girerken, ne büyükbabası ne de dedesini ömürleri üzerinden öncesinde hiç tanımamış. Mektuplar üzerinden öğrendikleriyle, Yunus Nadi’nin ailesine çok düşkün, eşine çok âşık, yaptığı toplumsal işlerin akılcı, ihtimamlı gereklilikleri içinde, her şartta ailesine dönük sorumluklarını eksiksiz yapmak için çabalamış olmasına hürmetle yaklaşmış.
Okurlarla da paylaşabilmek üzere periyot mektuplarının, kısımları ile ilişkili, yaşanmış tarihî gelişmelere de, not düşülmesine ihtimam gösterilmiş. Sonuç olarak Cumhuriyet tarihimizin, kurtuluş-kuruluş süreçlerinin atılmış her güçlü adımında, Mustafa Kemal Atatürk ile etrafındaki tüm paylaşımcılar ortasındaki sıcak bağlar… Algılayabildiğim kadarı ile “Jön Türkler” olarak bilinen takımların da katkılarıyla, işgal altındaki topraklar içinde yapılabilmiş birbirinden bedelli, manalı işler, kurulmuş ittifakların, Anadolu’da kurulacak Cumhuriyet’in taşların bir bir örülebilmesinin şartları paylaşılmış.
Kurtuluş-kuruluş savaşları süreçleri içindeki tarihimizin en bilinen kısımlarında Cumhuriyet gazetesinin yerinin fonksiyonlarının paylaşılmasının detaylarına girmeden… Nazime Nadi, Yunus Nadi’nin hayatını yurtdışında tedavideyken yitirmesinin akabinde, geniş ailesini toplayarak, vefatının acısını daima birlikte paylaşmakla yetinmeyerek, gazetenin devamına dönük vasiyetlerini aktarır. Ender Nadi ile Doğan Nadi birlikte idare sorumluluğunu üslenirlerken, Nazime Nadi’den Cumhuriyet’in idari idaresine dönük sorumlulukları üslenmesini beklemektedir.
Nazime Nadi’nin tam da üstlendiği bu sorumluluk üzerinden, 12 Mart darbesi süreci içinde, damat Niyazi Nun üzerinden gelen operasyonda, Az Nadi’nin istifası ile yaşanan bir yılı aşan ayrılık sürecinde, dünyada örneği yaşanmamış Cumhuriyet okurları boykotu gelişmelerini… Nazime Nadi, serinkanlı duruşu ile gelişmeleri izleyerek, Cumhuriyet gazetesinin yayın akışını kollayarak üstlenmiş olduğu sorumluluğun boyutlarının pahasını…
Cumhuriyet’in okurları ismine, Emine Uşaklıgil’e ailesinin tarihi üzerinden üç nesli anlattığı YouTube söyleşisindeki katkıları nedeniyle de içten teşekkürlerimizle…”